श्री संत एकनाथ महाराजांचा हा अभंग म्हणताना माझ्या कडून नमन घडत असते. पण म्हणून झाल्यावर मनात  सारखी खंत येत रहाते. “ नमिला गणपति” म्हणतो मी पण गणपति अजून मिळालाच नाही असे वाटत असते. गणपति अजून लाभलाच नाही मला. असे का होते हेच प्रकट होत आहे या एपिसोड मधून -

भाविक आणि भक्त यात फरक आहे. भाविक भक्त होईलच असे सांगता येत नाही. तशी संभावना असते. भक्ताचा प्रवास म्हणजे साधकत्व. साधक होणे म्हणजे प्रयोगशील होणे. सद्गुरुवचन जीवनात उतरविण्यासाठी प्रयत्न हाच प्रयोग. यातूनच देव भेटीचा योग घडतो. दत्त दत्त ऐसे लागले ध्यान – हे भक्ताचे उद्गार – त्याच्या आंतरिक स्थितीची चाहूल देतात. ही दत्ताची आरती , केवळ शाब्दिक , वा भावनिक त्यावेळेपूर्ती आर्तता नाही तर साधकाचे समग्र जीवन कवेत घेणारी स्थिति आहे असेच प्रगट होत आहे या एपिसोड मधून ..

श्री संत तुकाराम महाराज सांगत आहेत. बोलावा विठ्ठल पहावा विठ्ठल. मला तर जाणवते आहे की साक्षात विठ्ठलच बोलतोय श्री संत तुकाराम महाराजांच्या मुखातून. असे काय बोलतोय तेच ऐकू या एपिसोडमधून “बोलावा विठ्ठल, पहावा विठ्ठल करावा विठ्ठल जीवभाव”

श्री संत  तुकाराम महाराज अगदी आनंदाने सांगत आहेत. आवडे निरंतर हेचि ध्यान. ही त्यांची आवड काही क्षणाची , वेळेची नाही. माझीही आवड निवड असते.  पण आजची आवड उद्या नावड होऊ शकते माझी. इथे तर संत तुकाराम महाराज आवडी निवडीच्या पलीकडे पोचले आहेत. आवडे निरंतर असे म्हणत आहेत ते. आता हे ध्यान कुणाचे ? केवळ मूर्तीचे ?की जिला पहाता पहाता ते अंतरंगातून अखंड ध्यानमग्न झाले. या ध्यानाबद्दल बोलत आहेत की काय ? हेच ऐकू या एपिसोड मधून .

सगुणाला सगुण भेटणे आपण नेहमी पहातो. निर्गुणाला निर्गुणाची भेट या विषयी बोलताही येत नाही. पण सगुण निर्गुणाला भेटणे हा अलौकिक अनुभव आहे. जो केवळ उत्कट भक्तीतूनच भक्ताला येतो. असाच अनुभव संत गोरा कुंभार यांना सद्गुरू संत नामदेव महाराज यांच्या कृपेने आला. हेच पाहू या एपिसोड मधून. निर्गुणाचे भेटी आलो सगुणासंगे-   सगुणाला सगुण भेटणे आपण नेहमी पहातो. निर्गुणाला निर्गुणाची भेट या विषयी बोलताही येत नाही. पण सगुण निर्गुणाला भेटणे हा अलौकिक अनुभव आहे. जो केवळ उत्कट भक्तीतूनच घडू शकतो. असाच अनुभव संत गोरा कुंभार यांना सद्गुरू संत नामदेव महाराज यांच्या कृपेने आला. हेच पाहू या एपिसोड मधून. सगुणाला सगुण भेटणे आपण नेहमी पहातो. निर्गुणाला निर्गुणाची भेट या विषयी बोलताही येत नाही. पण सगुण निर्गुणाला भेटणे हा अलौकिक अनुभव आहे. जो केवळ उत्कट भक्तीतूनच घडू शकतो. असाच अनुभव संत गोरा कुंभार यांना सद्गुरू संत नामदेव महाराज यांच्या कृपेने आला. हेच पाहू या एपिसोड मधून.

भगवंत जेव्हा भक्ताच्या अनुभवाचा होतो तेव्हा भक्त कृतार्थ होत असतो. या कृतार्थतेतूनच भक्त नितांत कृतज्ञ रहातो देवाचा. कारण आता देव हा भक्ताच्या जीवनात संचारून असतो. या अशा आंनंदातून तो गातो " बहुत शुक्रिया बडी मेहरबानी , मेरे जिंदगीमे हुजूर आप आये. सर्वांगाने भक्ताचे प्रिय करतो तोच खरा प्रियकर अन भक्त त्याची प्रेयसी - ती गाते या एपिसोडमधून -

विश्व स्वधर्म सुर्ये पाहो – संत ज्ञानेश्वर माऊली समग्र विश्वासाठी पसायदान मागते . आत्यंतिक कारुण्याने.“विश्व स्वधर्म सुर्ये पाहो “ हे मागणे का आहे तर दुरितांचे तिमिर म्हणजे त्यांचा  अज्ञान रूपी अंध:कार नाहीसा होवो. पण अंधार आहे की नाही हे डोळे उघडल्याशिवाय कसे कळणार? आता माऊली माझे डोळे कसे उघडणार? मलाच हे करावे लागेल. हेच प्रकट होत आहे या एपिसोडमधून -

अब हरी है, मै नाहि- परमेश्वराचे महान भक्त संत कबीर म्हणतात “अब हरी है, मै नाहि “ संत कबीर जे स्वताला “मी नाही” म्हणतात. जर मीच नाही तर “ अब हरी है  मै नाही”  हे ते कसे म्हणू शकतात? माझा आत्मविश्वास आहे की संत कबीर जे सांगत आहेत ते  अंतिम सत्य आहे. तेच आता ऐकू या या एपिसोड मधून.

शब्दांशिवाय संवाद – दूसरा असल्याशिवाय अनुवाद शक्य आहे का ? पण संत ज्ञानेश्वर माऊली अशक्य ते शक्य करून दाखवते केवळ स्वानुभवाने. शब्द देखील प्रतिमा आहेत. त्या प्रत्यक्षापर्यंत नाही नेऊन ठेवत. आरशातील प्रतिमा जशी दुसरी असते तसेच शब्दांचे आहे. रूप, रस, गंध, स्पर्ष आणि नाद ज्या एकत्वातून उद्भवतात पुन्हा त्याच एकत्वात विलीन होतात या  जाणिवेकडे माऊली निर्देश करताना मी त्या ध्यासाचा होऊन राहतो. असेच प्रकट होत आहे या एपिसोड मधून

ठेविले अनंते तैसेची रहावे – वास्तविक ज्याने मला ठेवले आहे तो अनंत कोण ?  हा जो मला ठेवणारा अनंत, तो मुळात कसा आहे ?  त्याला मी कसे रहावे हे आभिप्रेत आहे? हे सारे प्रश्न भविकाला पडत नसतील पण भक्ताला मात्र पडतात हे खरे? किंबहुना ज्याला  पडतात तोच भाविक भक्त होण्याची शक्यता असते. भक्ताचे प्रश्न केवळ कुतुहल वा जिज्ञासा एवढ्या पुरते नसतात. भक्ताचे प्रश्न पडत नाहीत तर कायमचे समोर उभे रहातात ठामपणे अन भक्ताला भक्तीच्या दिशेनं पुढे नेत असतात ध्यासापोटी. हा ध्यास प्रकट होत आहे या एपिसोडमधून

जेणे बोले विठ्ठल डोले - संतांचे सहज बोलणे हा त्यांच्या अलौकिक आंतरिक आनंदाचा सहज उत्सव असतो. किंबहुना त्यांच्या रूपाने भगवंतच साकार होत असतो. “ बोलू ऐसे बोले, जेणे बोले विठ्ठल डोले” या संत नामदेव महाराजांच्या शब्दातून मला जाणवतेय की प्रत्यक्ष पांडुरंगच डोलतोय त्यांच्या रूपाने. चला तर आपणही काहीसा फील घेऊ या आनंदाचा -

देवाच्या या आनंदाचे – सर्वसाधारपणे आपण सारेच,  काहीतरी करून आनंद घेत असतो . कुणी आवडीचे पहातो, कुणी खातो कुणी ऐकतो, कुणी स्पर्श करून तर कुणी गंध घेऊन आनंद अनुभवत असतो. म्हणजेच आनंदासाठी कृती आवश्यक आहे. पण माझ्या सद्गुरूना न्याहाळतांना एक शोध लागला की त्यांची हरेक कृती आंतरिक आनंदातून उद्भवत आहे. आनंद ही त्यांची कायम  स्थिति आहे. या सहज स्थितीतून त्यांची कृती घडत आहे. काही करून ते आनंद घेत आहेत असे नाही त्यांच्या बाबतीत. आज काहीसा असाच फील येतोय मला. तोच प्रकट होत आहे या एपिसोड मधून.

कृष्ण मज ना वेगळे पाही – कृष्ण भक्त राधेचे हे बोल आहेत. असे का बरे बोलते राधा? एवढेच नाही तर ती पुढे स्पष्टपणे , ठामपणे सांगते – मी मग त्याची होऊनि राही – कृष्णाचा शोध घेता घेता राधा कृष्णस्वरूप हौऊनि राहिली. कशी ? तेच ऐकू या एपिसोड मधून.

आकळावा श्रीपती येणे पंथे - जर हा भगवंत अनुभवाचा व्हायचा असेल तर संतांचा संग आवश्यक आहे , सद्गुरू सहवास आवश्यक आहे. पण या सहवासातून मनास भगवंताचा ध्यास नाही लागला तर मनोमार्ग सुरूच होत नाही. मनाला गती मिळणे पुढची गोष्ट आहे. देव स्वानुभवाचा होणे यालाच आकळावा श्रीपती म्हणतात. आता हा मनोमार्ग कसा घडतो काही कथन घडत आहे या एपिसोड मधून

निवृत्ति तिष्ठतु एकरूप  चित्ति- एके दिवशी नारदमहर्षि आत्यंतिक प्रेमाने नारायणाला विचारतात “ हे भगवंता, आपण कुठे रहाता ?“ तेव्हा भगवंत चटकन उत्तरतात “ अहो नारद महर्षि,   जिथे माझेभक्त गायन करतात तिथे मी असतो”. मला प्रश्न पडतो जर भगवान नारायणाने मलाच प्रश्न विचारला“आता मला सांग, तू कुठे रहातोस?” मी सहजसांगेन मी तुझ्यातच असतो भगवंता “म्हणजे नेमके कुठे म्हणाल तर निवृत्ति नाथांचे शब्दओठावर येतील “ निवृत्ति तिष्ठतु एकरूप  चित्ती-“ चला ऐकू, भक्ताचे वास्तव्य नेमके कुठे असते ते --

तू अंतरी तू संचारणारा – परमेश्वर सगळीकडे संचारलेला आहे एवढे ऐकून, वाचून, बोलून माझे समाधान नाही होत. त्याचाच साकळीकडे संचार आहे पण मला काय त्याचा उपयोग? माझ्यात तोच संचारून आहे ही जोपर्यंत माझी Reality होत नाही तो पर्यन्त ही केवळ पोपटपंची जाणवते मला. अंगात देव देवी येत असेल कुणाच्या. माझा  अनुभव नाही तो . देव अंगात येण्यापेक्षा अंतरंगात का अनुभवास येत नाही हा माझा ध्यास आहे. असेच प्रकट होत आहे या एपिसोडमधून

आनंदची अंग आनंदाचे-पांडुरंगाचे परमभक्त श्री संत तुकाराम महाराजांकडुन त्यांच्या अंत:करणात उद्भवणारा अलौकिक आनंदाचा सहज सुंदर उत्सव म्हणा कल्लोळ म्हणा शब्दातून काहीशा अंशाने प्रकट होत आहे. आनंद हे आनंदाचेच अंग आहे. पूर्णातून पूर्णच उद्भवणार अन पुन्हा पूर्णातच एकरूप होणार असे काहीसे म्हणत असावेत - पाहूया आता .

देव आनंदात पाहू - देव दर्शन हे एकांगी असते, पण देव भेटी उभयतांची असते. देव भेटीत केवळ दर्शन नसून मार्गदर्शनही असते. जिथे भक्त किवा शिष्याचा आत्मशोधाचा मार्ग सुरूहोतो अन यालाच भक्ति म्हणतात. असा भक्त देवाला प्रत्यक्ष आनंदात पहातो. देव देवळात मंदिरात तीर्थक्षेत्री पहाता येतो. पण भक्तासाठी देव केवळ हृदयाचाच असतो. तेव्हा भक्त पाहू काय म्हणतो ते - देव आनंदात पाहू

मना संत आनंत शोधुनी पाहे - संतांना शोधायचे म्हणजे त्यांच्या अंतरंगाचा शोध घ्यायचा. तरच आपल्याच स्वताच्या अंतरंगात डोकावणे घडू शकते. आत्मशोध म्हणतात स्वताचा शोध तो हाच. संत जसे ईश्वरी अनुभवाने सदा आनंदी, समाधानी, शांतिपूर्ण असतात तसे आपण होणे हेच तर जीवनाचे प्रयोजन. तेव्हा साधकाचा हा शोध कसा होतो तेच प्रकट झाले आहे या एपिसोडमधून

रामनवमीला अनेकांचे शुभ संदेश आले. अनेकजण जोडून आहेत याचा आनंद होतो आणि या सार्‍यांचा मी खूप ऋणि आहे या जाणिवेने मी सर्वांचे देणे लागतो असेच वाटते मला. केवळ ईश्वरी प्रेम देणे आणि घेणे यासारखे आनंददायी दुसरे काहीच नाही. " तेथेच स्फुरते रामायण " या एपिसोडमधून हे प्रेमच प्रकट होत आहे.